Εάλω η Πόλις…

Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ή αλλιώς, Βυζάντιο. Πρόκειται για μια κοινοπολιτεία εποχής, συνέχεια ή εξέλιξη της παλαιότερης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η οποία ασκούσε μεγάλη πολιτισμική, κοινωνική, καλλιτεχνική, οικονομική, θρησκευτική και πολιτική επιρροή. Ήταν μια πρώτη μορφή Ευρωπαϊκής Ένωσης/Συμπολιτείας μιας άλλης, όμως, εποχής, που φυσικά δεν έχει καμία σχέση με ένωση αγορών και τραπεζών, όπως σε μεγάλο βαθμό είναι η σημερινή Ε.Ε. Κατ’ ουσίαν, υπήρξε μια αυτοκρατορία συγγενών λαών της νότιας και ανατολικής Ευρώπης με συνεχώς μεταβαλλόμενα όρια. Από δυσμάς πατούσε σε Ελλάδα και Ιταλία, από ανατολάς σε Μικρά Ασία μέχρι και την Αρμενία, από βορρά στα μέχρι τα βόρεια Βαλκάνια και από νότο στις απέναντι ακτές της Β. Αφρικής.

Αποτελούνταν από Έλληνες/Ελλαδίτες, Λατίνους, Δάκες, Ιλλυριούς, Αρμένιους, Σέρβους και διάφορα Μικρασιατικά φύλα (ελληνικά ή μη), με κυρίαρχο το ελληνορωμαϊκό πολιτισμικό στοιχείο. Εκείνοι που σήμερα αποκαλούνται «Βυζαντινοί», αποκαλούσαν οι ίδιοι τους εαυτούς τους «Ρωμαίους». Η κυρίαρχη κουλτούρα τους ήταν η ελληνορωμαϊκή. Ελληνική ως προς τη γλώσσα, την παράδοση και την παιδεία και ρωμαϊκή ως προς τους νόμους, την πολιτειακή δομή και τη διοίκηση. Αν και υπήρξε σταδιακή υιοθέτηση του χριστιανισμού (και προσαρμογή του στον ελληνορωμαϊκό κόσμο, με τα όποια μελανά του σημεία ως προς την αντιμετώπιση των «εθνικών» και με μια, ίσως, -από ένα σημείο και μετά- απεχθή θεοκρατική διάσταση), ο ρόλος και η επίδραση της κλασικής Παιδείας και της Τέχνης μέσω της οποίας θεοποιήθηκε το Κάλλος και αποδόθηκε στην υψηλότερη έκφανσή του το πνευματικό, παρέμειναν ισχυρές. 

Το Σχίσμα του 1054 και ο διαχωρισμός «ορθοδόξων» και «καθολικών» χριστιανών είχε άμεσα αρνητικότατες συνέπειες κυρίως σε πολιτισμικό -και όχι θρησκευτικό- επίπεδο, τις οποίες βιώνουμε μέχρι σήμερα, ειδικά στη χώρα μας. Οι Καθολικοί αντιμετώπισαν εχθρικά τους Ορθοδόξους. Για παράδειγμα, η εισβολή του «Στρατού του Σταυρού» και η κατάλυση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους (1204) παρά τη σθεναρή αντίσταση των επίλεκτων Βαράγγων (Νορβηγών, Σουηδών, Δανών, Αγγλοσαξόνων), της πιστής ελίτ Φρουράς του Αυτοκράτορα (μισθοφόροι μεν, αλλά με υψηλό φρόνημα και αίσθημα τιμής, καθώς έπεφταν μέχρι τον τελευταίο, πιστοί στο Θρόνο και όχι σε πρόσωπα). Όπως, όμως, έγινε και το αντίστροφο. Για παράδειγμα, η σφαγή δεκάδων χιλιάδων Λατίνων (1182). Η δυναστεία των Αγγέλων ίσως υπήρξε η χειρότερη. Το ανθενωτικό μένος, η τρομοκρατία και ο φανατισμός του όχλου οδήγησε δυο φορές στην κατάργηση της Ένωσης των Εκκλησιών, παρά τις φιλότιμες ύστατες προσπάθειες της δυναστείας των Παλαιολόγων. Λίγους μήνες πριν την πτώση, το μεγαλύτερο μέρος του λαού είχε αποφασίσει την τύχη του: προτίμησε το τούρκικο φέσι έναντι της παπικής τιάρας υπό του καλέσματος του δημαγωγού Λουκά Νοταρά (αργότερα το μετάνιωσε με κοινή προσευχή στην Αγία Σοφιά, αλλά ήταν πλέον αργά). Οι τελευταίοι υπερασπιστές της Πόλης -και της πλέον συρρικνωμένης αυτοκρατορίας- ήταν κυρίως Έλληνες, Γενουάτες και Βενετοί. Η παρακαταθήκη και επιρροή του Βυζαντίου είναι μεγάλη: από την πολιτική θεωρία της Ρωσίας ως τη θεολογία της Αγγλικανικής Εκκλησίας και το εθιμοτυπικό των εγκαινίων των εκκλησιών στη Σκωτία. 

Ο Αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, σε μια ύστατη κίνηση με ισχυρό συμβολικό φορτίο, κοινώνησε Θεία Κοινωνία από τα χέρια του ενωτικού Λατίνου Πατριάρχη Ισιδώρου (που προσπάθησε να ενώσει τους ηγεμόνες της Δύσης εναντίον του Μωάμεθ), λίγες ώρες πριν τον ένδοξο θάνατό του στη μάχη. Σήμερα θεωρείται «άγιος» από τους Έλληνες Καθολικούς αλλά και «εθνικός ήρωας» από τους Έλληνες Ορθοδόξους. Σήμερα που οι σκιές του «Μαντζικέρτ»(1071) ξεπροβάλλουν απειλητικά μέσα απ’ την ομίχλη του παρελθόντος…  Hannibal ante portas Roma…

"Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης, Τρίτη 29 Μαΐου του 1453", Γιάννης Νίκου

Ένεκα της ημέρας, διαβάζω συγκινημένος ένα σχετικό απόσπασμα από το «Μαύρο Άγγελο» του Μίκα Βαλτάρι.

«Εάλω η Πόλις!»

Η Πόλη έπεσε.

Αυτή η κραυγή θ’ ακούγεται όσο θα υπάρχει κόσμος. Αν ξαναγεννηθώ σ’ αυτό τον κόσμο, σε κάποιο μελλοντικό αιώνα, αυτές οι λέξεις θα γεμίζουν τα μάτια μου με φρίκη και θα σηκώνουν τις τρίχες των μαλλιών μου. Θα θυμούμαι αυτές τις λέξεις και θα τις αναγνωρίζω, ακόμα κι αν δεν θυμάμαι τίποτα άλλο, ακόμα κι αν η ψυχή μου είναι άσπρη σαν γυαλιστερή κέρινη πλάκα. Θα τις αναγνωρίζω αυτές τις λέξεις.

«Εάλω η Πόλις!»

Προσμένω και αναπολώ…

…και ενδόμυχα ξανακάνω τον παραλληλισμό: 

"The sequel of today unsolders all
The goodliest fellowship of famous knights
Whereof this world holds record. Such a sleep
They sleep -the men I loved. I think that we
Shall never more, at any future time,
Delight our souls with talk of knightly deeds,
Walking about the gardens and the halls
Of Camelot, as in the days that were.”

~ "Morte D'Arthur", Alfred Lord Tennyson, 1869

Η Πόλη των Πόλεων και η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία παραμένει σημαντική για όσους γεννήθηκαν και μεγάλωσαν μέσα στο φαντασιακό των μύθων, της Παράδοσης και του Πολιτισμού και συνεχίζουν να εκφράζονται μέσω αυτού, ως ρομαντικοί… βαδίζοντας ανάμεσα στη φθορά και στην αφθαρσία, στο φυσικό και στο πνευματικό, στο «εδώ» και στο «επέκεινα»... προσβλέποντας στην Αναγέννηση. Σε πείσμα των υλιστών και των σκοταδιστών μαζανθρώπων της εποχής μας... το δικό μας Βυζάντιο «δεν είναι χώρα για γέροντες», όπως λέει ο ποιητής.

Θα έρθεις σαν Αστραπή...

«Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο Μύθος», Γιάννης Νίκου