"Τα βουνά ατενίζουν το Μαραθώνα..."

“Δέσποτα μέμνησο των Αθηναίων!”(1). Ήταν η κραυγή ενός δούλου που ακούγονταν κάθε βράδυ, κατά τη διάρκεια του δείπνου. Διαταγή του Βασιλιά Δαρείου μετά την περίφημη νίκη των Αθηναίων επί των Περσών στις Σάρδεις.

Αφορμή του πολέμου, η εκδίκηση του Δαρείου προς τους Αθηναίους και τους Ερετριείς που ενίσχυσαν με εικοσιπέντε τριήρεις την Ιωνική Επανάσταση, δηλαδή τη γενικευμένη και μακροχρόνια εξέγερση των περιοχών της Μικράς Ασίας κατά της Περσικής κυριαρχίας (499-493 π.Χ). Αιτία του πολέμου, η διαρκής απειλή που αισθανόταν ο Δαρείος μετά από τη σθεναρή αντίσταση που βίωσε, σε συνδυασμό με την επεκτατική του πολιτική.

Ο Δαρείος άλλοτε με βία, κυνήγι επαναστατών και βαριές τιμωρίες (π.χ. μάχη της Εφέσου, κατάπνιξη της εξέγερσης των Καρών, κατάληψη της Κύπρου, της Μιλήτου, επίθεση σε Λέσβο, Τένεδο, Χίο, κλπ,), άλλοτε με φόρους υποτέλειας, άλλοτε με προνόμια και ειρήνη (βλ. Αρταφέρνιος ειρήνη) προσπάθησε να επιβληθεί, ανά την Ελλάδα και τη Μ. Ασία, αντιμετωπίζοντας τους Πολίτες ως "υπηκόους", αναγνωρίζοντας πρωτίστως τη γεωπολιτική αξία των εδαφών. Παρά το ότι οι Έλληνες και οι Πέρσες ήταν όμοιοι πολιτισμικά ινδοευρωπαϊκοί λαοί, οι απολυταρχικές πολιτικές του Δαρείου ήταν το κυρίαρχο μέσο για να συνενώσει τους διαφόρους ετερογενείς πληθυσμούς που περιλάμβανε η Αυτοκρατορία του.

Από πρόσφατη αναπαράσταση της μάχης του Μαραθώνα

Το 490 π.Χ οι Πέρσες απαίτησαν επίσημη αναγνώριση της κυριαρχίας τους από τους Αθηναίους, ζητώντας γη και ύδωρ… Έτσι, μετά την αποτυχημένη προσπάθεια του Μαρδονίου το 492 π.Χ, όπου τα πλοία χάθηκαν στη δίνη των υδάτων, έλαβε χώρα η πρώτη περσική εισβολή στην ελλαδική γη.

Ένας από τους δέκα στρατηγούς της Αθήνας, ο Μιλτιάδης, γιος του τρεις φορές Ολυμπιονίκη Κίμωνα, υποστήριζε ότι οι Αθηναίοι έπρεπε να πολεμήσουν τους χρυσοντυμένους Πέρσες, παρά τη μεγάλη αριθμητική διαφορά τους. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (Ερατώ 109), ο τελευταίος ψήφος κρίθηκε στον πολέμαρχο Καλλίμαχο από τις Αφίδνες και στον κάτωθι (προφητικό) λόγο του Μιλτιάδη προς αυτόν:

 

«Τώρα είναι στο χέρι σου, Καλλίμαχε, ή να οδηγήσεις την Αθήνα στη δουλεία ή να την ελευθερώσεις και ν' αφήσεις στις μελλοντικές γενιές μια μνήμη πιο ένδοξη απ’ αυτή του Αρμόδιου και του Αριστογείτονα. Ποτέ πριν στην ιστορία της δε βρέθηκε η Αθήνα αντιμέτωπη με τόσο φοβερό κίνδυνο. Αν υποταχτούμε στους Πέρσες, ο Ιππίας θ’ αναλάβει πάλι την εξουσία — και δεν υπάρχει αμφιβολία για τη δυστυχία που θα μας φέρει· αν πολεμήσουμε και νικήσουμε, όμως, τότε η πόλη μας θα είναι η επικρατέστερη απ’ όλες τις ελληνικές πόλεις. Αν με ρωτήσεις πώς θα γίνει αυτό και γιατί είναι στα χέρια σου η τελική απόφαση, θα σου πω το εξής. Εμείς οι στρατηγοί είμαστε δέκα και δεν συμφωνούμε για το πώς πρέπει να δράσουμε· οι μισοί είμαστε υπέρ της μάχης κι οι άλλοι μισοί κατά. Αν δε συγκρουστούμε με τους Πέρσες, δεν αμφιβάλλω ούτε στιγμή ότι θα καταλήξουμε σε φοβερή διχόνοια· ο σκοπός μας θα κλονιστεί και τελικά θα υποταχτούμε με τη θέλησή μας στους Πέρσες. Αν όμως πολεμήσουμε πριν φανεί γενικά η πτώση του ηθικού μας τότε, αν οι θεοί μας φερθούν δίκαια, μπορεί και να υπερισχύσουμε. Δική σου είναι η απόφαση· όλα εξαρτώνται από σένα· υποστήριξέ με και η πόλη μας θα είναι ελεύθερη και αρχόντισσα ολόκληρης της Ελλάδας. Αν ψηφίσεις ενάντια στη μάχη, δεν θα ζήσεις αυτή την ευτυχία αλλά το αντίθετο».

 

Και η επέλαση των Περσών σταμάτησε στο Μαραθώνα... τέτοια εποχή, πριν περίπου 2.500 χρόνια. Εκεί, οι ολιγάριθμοι Αθηναίοι οπλίτες υπό του ιδιοφυούς στρατηγού Μιλτιάδου, επιτέθηκαν και έτρεψαν σε φυγή τους πολυάριθμους και πανίσχυρους Πέρσες, χάρη στην περίφημη κυκλωτική κίνηση «τανάλια» με το αποδυναμωμένο κέντρο και τα ενισχυμένα άκρα. Έτσι, στο βωμό της μάχης θυσιάστηκαν περίπου έξι χιλιάδες τετρακόσιοι άνδρες από το στρατό των Περσών και μόλις εκατόν ενενήντα δύο άνδρες Αθηναίοι και λίγες δεκάδες Πλαταιέων.

Μετά από δέκα χρόνια, το 480 π.Χ, ακολούθησαν οι Θερμοπύλες, μετά η Σαλαμίνα και μετά οι Πλαταιές, όπου ανακόπηκε τελείως η προσπάθεια των Περσών, χάρη στη σύμπραξη Αθηναίων, Σπαρτιατών, Μαντινείων, Αρκάδων, Τεγεατών, Θεσπιέων, Θηβαίων, Φωκαέων, Μαλιαίων, Κορινθίων, Μεγαρέων, Χαλκιδέων, Σιφναίων, κ.α. 

Η ιστορία γράφεται στο πεδίο της μάχης… και δεν ξαναγράφεται: «Ελλήνων προμαχούντες Αθηναίοι Μαραθώνι χρυσοφόρων Μήδων εστόρεσαν δύναμιν» (2).

Το κράνος του Μιλτιάδη, ο μάρτυρας της μεγάλης μάχης… η αποθέωση των αισθήσεων. Διότι όπως έγραψε ο Ανδρόνικος (1988) «κάποτε το αρχαιολογικό αντικείμενο κατορθώνει να γίνει ισάξιο με τον πυκνό ποιητικό λόγο και να εκφράσει τα αλλιώς άρρητα, αυτά που βρίσκονται βαθιά μέσα στην ανθρώπινη ψυχή…».

Σήμερα, σ’ ένα κόσμο αντεστραμμένων αξιών, όπου πλέον υπάρχουν άλλα ήθη, άλλα πρότυπα, άλλες προτεραιότητες, άλλη αίσθηση και αντίληψη της ανδρείας, της πατρίδας, της ελευθερίας και της τιμής, κάποιοι ρομαντικοί ακόμα προσπαθούν να αναβιώσουν όχι τόσο την ιστορική διάσταση της μάχης, αλλά περισσότερο αυτή τη χαμένη, την αλύτρωτη, την αχαλίνωτη  αίσθηση… η οποία διαφυλάχτηκε πυρακτωμένη στα λόγια του μεγάλου Λόρδου Βύρωνα:

«Τα βουνά ατενίζουν το Μαραθώνα

και ο Μαραθώνας τη θάλασσα κοιτά.

Και μόνος για λίγο με τις σκέψεις μου εκεί,

ονειρεύτηκα την Ελλάδα, ελεύθερη.

Γιατί στεκούμενος στου Πέρση τον τάφο,

δεν θεωρούσα τον εαυτό μου σκλάβο» (3).

Και, μέχρι σήμερα, σε κάθε αντανάκλαση ή αναλαμπή αυτού του παλιού ένδοξου κόσμου που δεν έσβησε ποτέ, οι δούλοι (και όχι Πολίτες) του Αυτοκράτορα που ονομάζεται «Νεωτερικότητα», εξακολουθούν να φωνάζουν έντρομοι: “Δέσποτα μέμνησο των Αθηναίων!”

 --------------------------

(1) «Βασιλιά, να θυμάσαι τους Αθηναίους!»

(2) Το επίγραμμα του λυρικού ποιητή Σιμωνίδη του Κείου για τους πεσόντες στο Μαραθώνα: «Πρόμαχοι των Ελλήνων οι Αθηναίοι στο Μαραθώνα ταπείνωσαν τη δύναμη των χρυσοφορεμένων Περσών»

(3) Μεταφρασμένο απόσπασμα από το ποίημα «Τα νησιά της Ελλάδος» του έργου «Δον Ζουάν» του  Λόρδου Βύρωνα.

"The mountains look on Marathon--
And Marathon looks on the sea;
And musing there an hour alone,
I dreamed that Greece might still be free;
For standing on the Persians' grave,
I could not deem myself a slave."